Ο μεγάλος Ρώσος σκηνοθέτης Andrei Trarkovsky

Αν ο Σεργκέι Άιζενστάιν είναι ο άνθρωπος που ουσιαστικά δημιουργεί το ρωσικό κινηματογράφο, ο Αντρέι Ταρκόφσκι είναι αυτός που τον καθιερώνει. Ο σπουδαίος Ρώσος δημιουργός ήρθε στη ζωή στις 4 Απριλίου του 1932, στην Ζαβράγιε της Ρωσίας για να «φύγει» στις 29 Δεκεμβρίου του 1986.

Γόνος καλλιτεχνικής οικογένειας, ο πατέρας του Αρσένι Ταρκόφσκι ήταν ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της Ρωσίας, στράφηκε από νωρίς στις τέχνες. Σπούδασε μουσική, ζωγραφική και γλυπτική. Στο «βιογραφικό» του περιλαμβάνεται και η γνώση αραβικών.

Το  1956, ο 24χρονος Αντρέι αποφασίζει να εισέλθει στο κόσμο του κινηματογράφου και εγγράφεται στη κινηματογραφική σχολή της Μόσχας VGIK. Δίπλα στο σκηνοθέτη Μιχαήλ Ρομμ («Αληθινός φασισμός», «Παχουλή») θα μάθει τα μυστικά της 7ης τέχνης, με συμφοιτήτρια και στενή του φίλη την Ελληνίδα αντιστασιακή μαχήτρια Μαρία Μπέικου.

Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Αντρέι Ταρκόφσκι, θα αποφοιτήσει έχοντας γυρίσει και την πρώτη του ταινία, την 46λεπτη «Ο βιολιστής και ο οδοστρωτήρας», η οποία αποτελεί ουσιαστικά και την πρώτη του ταινία. Η αναγνώριση έρχεται πολύ γρήγορα. Συγκεκριμένα, το 1962 ο Αντρέι Ταρκόφσκι ολοκληρώνει το αριστουργηματικό «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» και βραβεύεται με τον «Χρυσό Λέοντα» στο Φεστιβάλ της Βενετίας.

Ακολουθεί το «Αντρέι Ρουμπλιόφ» (το θρησκευτικό περιεχόμενο της ταινίας προκάλεσε την αντίδραση του Σοβιετικού καθεστώτος), τα επιστημονικής φαντασίας «Σολάρις» και «Στάλκερ», «Ο Καθρέπτης», «Ταξίδι στο χρόνο», «Νοσταλγία» και το κύκνειο άσμα «Θυσία», το οποίο κέρδισε δύο βραβεία στο Φεστιβάλ των Καννών.

Τα έργα του ισορροπούσαν ανάμεσα στο μεταφυσικό και το ρεαλιστικό. Μνήμες και όνειρα πηγάζουν μέσα από το έργο του, το οποίο βασίζεται σε αυτό που ο ίδιος βάπτισε «γλυπτική του χρόνου». Αυτή η κινηματογραφική θεωρία αναγνωρίζει ως βασικό γνώρισμα της 7ης τέχνης, την καταγραφή της αληθινής ανθρώπινης εμπειρίας του χρόνου.

Τα μεγάλης διάρκειας και μακρινά πλάνα καθώς και ο αργός ρυθμός εξυπηρετούν ακριβώς αυτό τον σκοπό. Ο ίδιος απαρνήθηκε τον «συμβολισμό» και τον χαρακτηρισμό «ποιητικός κινηματογράφος».

Το έργο του αντιμετωπίστηκε από τις Σοβιετικές αρχές, τηρουμένων των αναλογιών της εποχής, με επιείκεια. Ο ίδιος μέσα στις σελίδες του ημερολογίου του (* «Μαρτυρολόγιο»), το οποίο διατηρούσε από τη στιγμή που εγκαταστάθηκε σε Ιταλία και Γαλλία, αναφέρει: «Είμαι χαμένος. Δεν μπορώ να ζήσω στη Ρωσία, αλλά ούτε μακριά από αυτήν» και εκφράζει το παράπονό του ότι δεν του επέτρεψαν να υλοποιήσει όλες του τις ιδέες.

Αν  και επιθυμία του ήταν να γυρίζει «δύο ταινίες κάθε χρόνο», όπως εξομολογείται στα κείμενα του, ο Αντρέι Ταρκόφσκι μέσα σε 23 χρόνια ολοκλήρωσε μόλις 7 ταινίες. Επτά ταινίες που σημάδεψαν για πάντα τον παγκόσμιο κινηματογράφο και αδιαμφισβήτητα κατατάσσουν τον δημιουργό τους στους κορυφαίους κινηματογραφιστές όλων των εποχών.

Στις 29 Δεκεμβρίου 1986, ο «ποιητής» του κινηματογράφου – ο ίδιος δεν αποδέχτηκε ποτέ τον χαρακτηρισμό «ποιητικός κινηματογράφος» - Αντρέι Ταρκόφσκι, αφήνει την τελευταία του πνοή χτυπημένος από την επάρατη νόσο και το όνομα του γράφεται με χρυσά γράμματα στην παγκόσμια ιστορία της 7ης τέχνης.

* Το προσωπικό ημερολόγιο του Andrei Tarkovsky, το οποίο διατηρούσε από το 1970 έως το 1986 και το οποίο έχει εκδοθεί με τον τίτλο «Μαρτυρολόγιο».

* Πρόσφατα βρέθηκε μια ακόμη ταινία του Tarkovsky, από τα φοιτητικά του χρόνια με τίτλο «Φονιάδες», την σκηνοθεσία της οποίας υπογράφει με την Μαρία Μπέικου

.

 4 April 1932 – 29 December 1986

Αποφθέγματα του

“Substitution . . . the infinite cannot be made into matter, but it is possible to create an illusion of the infinite: the image.” 

“Never try to convey your idea to the audience - it is a thankless and senseless task. Show them life, and they’ll find within themselves the means to assess and appreciate it.” 

“Hemos llegado a una situación en la que el público prefiere cualquier basura comercial a Fresas salvajes de Bergman o a El eclipse de Antonioni” 

“Man is born unto the trouble as the sparks fly upwards.' In other words suffering is germane to our existence; indeed, how without it, should we be able to 'fly upwards” 

“What is art? (...) Like a declaration of love: the consciousness of our dependence on each other. A confession. An unconscious act that none the less reflects the true meaning of life—love and sacrifice.” 

“Man has, since the Enlightenment, dealt with things he should have ignored.” 

“It is a mistake to talk about the artist looking for his subject. In fact, the subject grows within him like a fruit and begins to demand expression. It is like childbirth. The poet has nothing to be proud of. He is not master of the situation, but a servant. Creative work is his only possible form of existence, and his every work is like a deed he has no power to annul. For him to be aware that the sequence of such deeds is due and ripe, that it lies in the very nature of things, he has to have faith in the idea; for only faith interlocks the system of images for which read system of life.” 

“...art must must carry man's craving for the ideal, must be an expression of his reaching out towards it; that art must give man hope and faith. And the more hopeless the world in the artist's version, the more clearly perhaps must we see the ideal that stands in opposition - otherwise life becomes impossible! Art symbolises the meaning of our existence.” 

“The director’s task is to recreate life, its movement, its contradictions, its dynamic and conflicts. It is his duty to reveal every iota of the truth he has seen, even if not everyone finds that truth acceptable. Of course an artist can lose his way, but even his mistakes are interesting provided they are sincere. For they represent the reality of his inner life, of the peregrinations and struggle into which the external world has thrown him.” 

“When less than everything has been said about a subject, you can still think on further. The alternative is for the audience to be presented with a final deduction (...) no effort on their part.

What can it mean to them when they have not shared with the author the misery and joy of bringing an image into being?” 

“It is obvious that art cannot teach anyone anything, since in four thousand years humanity has learnt nothing at all. We should long ago have become angels had we been capable of paying attention to the experience of art, and allowing ourselves to be changed in accordance with the ideals it expresses. Art only has the capacity, through shock and catharsis, to make the human soul receptive to good. It’s ridiculous to imagine that people can be taught to be good…Art can only give food – a jolt – the occasion – for psychical experience.” 

“I am only interested in the views of two people: one is called Bresson and one called Bergman.” 

“...what nobody seems to understand is that love can only be one-sided, that no other love exists, that in any other form it is not love. If it involves less than total giving, it is not love. It is impotent; for the moment it is nothing.” 

“A man writes because he is tormented, because he doubts. He needs to constantly prove to himself and the others that he’s worth something. And if I know for sure that I’m a genius? Why write then? What the hell for?” 

“My encounter with another world and another culture and the beginnings of an attachment to them had set up an irritation, barely perceptible but incurable-rather like unrequited love, like a symptom of the hopelessness of trying to grasp what is boundless, or unite what cannot be joined; a reminder of how finite, how curtailed, our experience on earth must be” 

“The film [Stalker] needs to be slower and duller at the start so that the viewers who walked into the wrong theatre have time to leave before the main action starts.” 

“Modern mass culture, aimed at the 'consumer', the civilisation of prosthetics, is crippling people's souls, setting up barriers between man and the crucial questions of his existence, his consciousness of himself as a spiritual being.” 

“I know only one thing. when i sleep, i know no fear, no, trouble no bliss. blessing on him who invented sleep. the common coin that purchases all things, the balance that levels shepherd and king, fool and wise man. there is only one bad thing about sound sleep. they say it closely resembles death.” 

“Some sort of pressure must exist; the artist exists because the world is not perfect. Art would be useless if the world were perfect, as man wouldn’t look for harmony but would simply live in it. Art is born out of an ill-designed world.” 

“Let everything that's been planned come true. Let them believe. And let them have a laugh at their passions. Because what they call passion actually is not some emotional energy, but just the friction between their souls and the outside world. And most important, let them believe in themselves. Let them be helpless like children, because weakness is a great thing, and strength is nothing. When a man is just born, he is weak and flexible. When he dies, he is hard and insensitive. When a tree is growing, it's tender and pliant. But when it's dry and hard, it dies. Hardness and strength are death's companions. Pliancy and weakness are expressions of the freshness of being. Because what has hardened will never win.” 

“We can express our feelings regarding the world around us either by poetic or by descriptive means. I prefer to express myself metaphorically. Let me stress: metaphorically, not symbolically. A symbol contains within itself a definite meaning, certain intellectual formula, while metaphor is an image. An image possessing the same distinguishing features as the world it represents. An image — as opposed to a symbol — is indefinite in meaning. One cannot speak of the infinite world by applying tools that are definite and finite. We can analyse the formula that constitutes a symbol, while metaphor is a being-within-itself, it's a monomial. It falls apart at any attempt of touching it.”