Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου: Οι πρωτομάρτυρες του Κυπριακού Αγώνα

Πάνε πενήντα + χρόνια από την ανεξαρτησία της Κύπρου που ήρθε ως αποτέλεσμα ενός σκληρού και ανένδοτου αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού. Στην πορεία αυτή αναδείχθηκανηγέτες, ήρωες και μάρτυρες, άλλωστε, όπως λένε, το δέντρο της ελευθερίας ποτίζεται με αίμα. Στις 10 Μαΐου 1956, εκτελέστηκαν στη Λευκωσία ο Μιχαήλ Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου και η θυσία τους ταυτίστηκε με το δίκαιο αίτημα ενός λαού.

Ήταν δύο νέοι άνθρωποι, στρατευμένοι στη μάχη της απελευθέρωσης, που βρέθηκαν κοντά σε στιγμές οριακές και τα ονόματά τους συνδέθηκαν μια για πάντα. Βρέθηκαν στη φυλακή κατηγορούμενοι για διαφορετικές υποθέσεις, καταδικάστηκαν και οι δύο σε θάνατο και η μοίρα τους τούς έφερε να σταθούν την ίδια μέρα στο ικρίωμα της εκτέλεσης. Το πρωί της 10ης Μαΐου πρώτος απαγχονίστηκε ο Καραολής και λίγο αργότερα ο Δημητρίου. Η αγχόνη είχε στηθεί μέσα στο «προαύλιο» της φυλακής, ενώ μετά την εκτέλεση οι άθλιοι Βρετανοί, δεν απέδωσαν καν τα σώματα των νεκρών παλικαριών στις οικογένειες τους, ώστε να ταφούν σωστά. Αντίθετα, τους έθαψαν μέσα στη φυλακή σε έναν ειδικό χώρο, όπου μετέπειτα έθαψαν και άλλους, και σήμερα είναι τόπος προσκυνήματος. Πρόκειται για τα λεγόμενα «φυλακισμένα μνήματα».

Ένα σοκ για την Αυτοκρατορία

Οι δύο νέοι έγιναν στο εξής αχώριστο δίδυμο. Στην Ελλάδα, που έδιναν κι έπαιρναν οι διαδηλώσεις για την Κύπρο, άπειρες οδοί και πλατείες σε κάθε μικρή η μεγάλη πόλη, μετονομάστηκαν σε Καραολή και Δημητρίου. Η είδηση της εκτέλεσής τους έκανε το γύρο του κόσμου, ξεσηκώνοντας την κατακραυγή της παγκόσμιας κοινής γνώμης ενάντια στην πάλαι ποτέ βρετανική αυτοκρατορία. Ακόμα περισσότερο στο εσωτερικό της χώρας.

Μιας Βρετανίας που στα μέσα της δεκαετίας του ΄50, και έχοντας χάσει οριστικά το τρένο της Ιστορίας, αγωνιζόταν να διατηρήσει κάτι από την παλιά αποικιοκρατική της αίγλη. Η Κύπρος αντιμετωπιζόταν σαν το τελευταίο προπύργιο σε μια σειρά «εδαφικών απωλειών». Αλλά ο λαός της Κύπρου είχε διαφορετική γνώμη. Σε όλο τον κόσμο, η αποικιοκρατία έπνεε τα λοίσθια. Είχε προηγηθεί η ανεξαρτησία της Ινδίας, ξεκινούσε η επανάσταση στην Ινδοκίνα, ενώ τα επόμενα χρόνια θα εκτυλισσόταν και η αναγέννηση της αφρικανικής ηπείρου.

Ένας χαρισματικός ηγέτης

Για το, τόσο ξεχωριστό αυτό, νησί της Ανατολικής Μεσογείου το βάρος του αγώνα έπεσε στην οργάνωση Ε.Ο.Κ.Α., ψυχή της οποίας ήταν ο Γεώργιος Γρίβας – απόστρατος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, πρόσωπο αμφιλεγόμενο, αλλά με αναμφισβήτητες ηγετικές ικανότητες, πιο γνωστός με το ψευδώνυμο Διγενής. Στους κόλπους της οργάνωσης βρέθηκαν σύντομα χιλιάδες πατριώτες, κυρίως νέοι σε ηλικία, και από κάθε κοινωνική τάξη. Μόνο οι αριστεροί κράτησαν τις αποστάσεις τους, θεωρώντας ύποπτο το παρελθόν του Γρίβα στην ελληνική αντίσταση.

Τα πρόσωπα, πίσω από τις προτομές

Οι εκτελεσθέντες Καραολής και Δημητρίου προέρχονταν από ταπεινή αγροτική καταγωγή και είχαν γνωρίσει τη φτώχεια και την εξαθλίωση των δεκαετιών ΄40-΄50. Η ένταξή τους στην ΕΟΚΑ ήταν κάτι το φυσικό. Χιλιάδες παιδιά σαν αυτούς βρέθηκαν στην ίδια θέση και θέλησαν να αγωνιστούν για να διώξου τον Άγγλο δυνάστη από το νησί τους. Ηρωικές εποχές, για ηρωικούς ανθρώπους.

Ένας τολμηρός δρομέας

Ο Μιχαλάκης Καραολής είχε γεννηθεί το 1933 στο Παλαιοχώρι Ορεινής. Άριστος μαθητής και πρωταθλητής του στίβου (έτρεχε 800 μέτρα με τα χρώματα του ΑΠΟΕΛ) Εργαζόταν ως δημόσιος υπάλληλος τον καιρό που ξεκίνησε ο αγώνας. Μια από τις πρώτες του δράσεις ήταν η ανατίναξη (με ωρολογιακή βόμβα) της υπηρεσίας στην οποία εργαζόταν, τον Ιούνιο του 1955. Μετά από αυτή την εξαιρετικά παράτολμη πράξη βγαίνει στην παρανομία και, υπό την επίβλεψη του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, συμμετέχει σε πολλές επαναστατικές ενέργειες, δολοφονίες κλπ.

Σε μια από αυτές, τέλη Αυγούστου του ΄55, είχαν στόχο έναν έλληνα αξιωματικό που ήταν συνεργάτης των Άγγλων. Ο σχεδιασμός προέβλεπε να χτυπήσουν γρήγορα με πιστόλια και να διαφύγουν με ποδήλατά. Συμπτωματικά, βρέθηκαν μπερδεμένοι σε ένα πλήθος από παρακείμενη πολιτική συγκέντρωση και χρειάστηκε να προτάξουν τα όπλα για να απεγκλωβιστούν. Ο Καραολής δεν μπόρεσε όμως να πάρει το ποδήλατό του και το εγκατέλειψε εκεί. Αυτή ήταν και η καταστροφή του, καθώς οι Βρετανοί τηρούσαν ακριβέστατο αρχείο στο Τμήμα Οδικών Μεταφορών.

Από το ποδήλατο οι αρχές έφτασαν σε αυτόν και τον καταζητούσαν. Εκείνος προσπάθησε να φύγει αντάρτης στο βουνό, αλλά δεν τα κατάφερε. Η ΕΟΚΑ θέλησε να τον φυγαδεύσει με αυτοκίνητο αλλά έπεσαν σε μπλόκο της αστυνομίας και ο Καραολής συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή και σε δίκη.

Καταδικάστηκε, με τη συνδρομή ψευδομαρτύρων, όπως λέγεται, σε θάνατο από το Έκτακτο Κακουργιοδικείο Λευκωσίας. Έτσι κι αλλιώς η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη. Στο διάστημα της δίκης η οργάνωση έκανε πολλές απόπειρες να τον βοηθήσει να δραπετεύσει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τα ένδικα μέσα που άσκησε, έφεση και αίτηση χάριτος, απορρίφθηκαν ασυζητητί και ο νέος έμεινε να περιμένει τη μέρα της εκτέλεσης.

Ένας μάγκας «Λεμεσανός»

Ο Ανδρέας Δημητρίου καταγόταν από τον Άγιο Μάμα, επαρχίας Λεμεσού. Γεννήθηκε το 1934 και έφτασε μέχρι την αγχόνη, έχοντας κατηγορηθεί για το φόνο ενός Άγγλου στην Αμμόχωστο, στις 28 Νοεμβρίου 1955. Ως στέλεχος της ΕΟΚΑ είχε πολυδιάστατη δράση και διακρίθηκε για το θάρρος του. Η πιο σημαντική του στιγμή ήταν η οργάνωση και η συμμετοχή στην αρπαγή σημαντικού αριθμού όπλων από τις στρατιωτικές αποθήκες Αμμοχώστου, που ήταν και ο χώρος εργασίας του. Με κίνδυνο της ζωής του κατόρθωσε να ενισχύσει σημαντικά τον αγώνα σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο.

Για την εκτέλεση του Βρετανού πράκτορα στην Αμμόχωστο καταδικάστηκε σε θάνατο, ενώ και οι δικές του αιτήσεις για έφεση και απονομή χάριτος απορρίφθηκαν από τον Κυβερνήτη Χάρνινγκ. Ο Δημητρίου βρέθηκε κι αυτός στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, όπου βέβαια συναντήθηκε με τον Καραολή που έμελλε να γίνει ο σύντροφός του στις σελίδες της Κυπριακής Ιστορίας.

Το τέλος

Το ξημέρωμα της 10ης Μαΐου 1956, στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας οι κρατούμενοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ δεν κοιμούνται. Υπάρχει αναταραχή εξαιτίας της επικείμενης εκτέλεσης. Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα είχε διαδοθεί το μήνυμα από θάλαμο σε θάλαμο. Οι Άγγλοι στρατιώτες άνοιξαν το κελί του μελλοθανάτου και τον μεταφέρουν στην αγχόνη. Είναι ο Μιχαλάκης Καραολής. Πριν το μαρτύριο ο εξομολογήθηκε στον παπά της φυλακής, και μετά αγέρωχος προχώρησε στο ικρίωμα. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Εμένα δεν πρέπει να με λυπάστε, αφού εγώ δεν βρίσκω λόγο για να με κλαίω, ούτε οι συγγενείς μου πρέπει να με κλαίνε».

Την ώρα που άνοιξε η πόρτα και βγήκε για την εκτέλεση, όλο το κτίριο σείστηκε από τα συνθήματα και τον εθνικό ύμνο. Λίγο αργότερα η διαδικασία επαναλαμβάνεται. Νέα αγωνία, νέα συνθήματα. Αυτή την φορά το παλικάρι που οδηγείται στην αγχόνη λέγεται Ανδρέας Δημητρίου. Από τότε οι δυό τους αποτελούν αχώριστο δίδυμο στην ιστορική μνήμη και στην καρδιά των Νεοελλήνων.

Προεόρτια – μεθεόρτια

Η οργάνωση απάντησε με σκληρά αντίποινα. Εκτελέστηκαν δύο Άγγλοι στρατιώτες – οι Γκόρντον Χιλ και Ρόναλντ Σίλτον – που είχαν απαχθεί και κρατούνταν ως όμηροι. Επίσης, σχεδιάστηκε επίθεση στον αστυνομικό σταθμό Παλαιχωρίου η οποία ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή, για να αποφευχθεί το μακελειό. Στην Ελλάδα, την προηγούμενη της εκτέλεσης, έγινε πρωτοφανούς έντασης διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Το πράγμα ξέφυγε από κάθε έλεγχο και σημειώθηκαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών που κατέληξαν στο θάνατο 4 ατόμων και στον τραυματισμό 200.

Όπως και να έχει το παράδειγμα των Καραολή-Δημητρίου έδωσε φτερά στους Κύπριους πατριώτες και ενίσχυσε τον αγώνα τους για μια ελεύθερη Μεγαλόνησο. Για ό,τι καλό έγινε για την υπόθεση της Κύπρου τις τελευταίες δεκαετίες, τα δύο εκτελεσμένα παλικάρια έδωσαν τα πάντα και ο λαός τους χρωστάει αιώνια ευγνωμοσύνη.