Andy Warhol: Ένας ανατρεπτικός καλλιτέχνης

Κατάφερε να αφήσει το στίγμα του σε μια εποχή που θα τον θυμούνται τόσο οι νεότεροι όσο και οι παλιότεροι. Ο Andy Warhol αποτελεί ένα από τα πιο ποπ καλλιτεχνικά είδωλα που άφησε το δικό ξεχωριστό και πρωτοποριακό στίγμα στην τέχνη και τη ζωγραφική.

Ο Andy Warhol γεννήθηκε το 1928 στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβανίας και το πλήρες όνομά του ήταν Andrew Warhola. Ήταν γιος μεταναστών από τη Ρουθήνια, μια περιοχή όπου συναντώνται τα τωρινά σύνορα Πολωνίας, Σλοβακίας, Ουγγαρίας, Ρουμανίας και Ουκρανίας. Ο πατέρας του, ο Andrej, ένας άνθρωπος που ταξίδευε πολύ για επαγγελματικούς σκοπούς, πέθανε όταν ο Warhol ήταν 13 ετών. Όταν ο Warhol έγινε οκτώ ετών (1936), σύμφωνα με τη μητέρα του Julia, προσβλήθηκε από ρευματικό πυρετό ό οποίος εξελίχθηκε μετέπειτα στη νόσο που ονομάζεται χορεία του St. Vitus. Στη δονκιχωτική φιλοσοφία, η ασθένεια περιγράφεται ως νευρική διαταραχή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όταν έγινε προσπάθεια αποτίμησης του συγγραφικού έργου του Warhol, στην πραγματικότητα αποκαλύφθηκε ότι αυτός ποτέ δεν ολοκλήρωσε τη συγγραφή των βιβλίων του. Ο βιογράφος Bocris αναφέρει ότι o Andy προσβλήθηκε από τη χορεία το φθινόπωρο του 1938 και ότι η ασθένεια τον κράτησε μακριά από το σχολείο. Ήταν συνεχώς υπό την επίβλεψη της μητέρας του η οποία εγκατέστησε ένα κρεβάτι στην κουζίνα για να τον προσέχει. Τα συμπτώματα της ασθένειας περιελάμβαναν κηλίδες στο δέρμα και ακούσιους κινητικούς σπασμούς. Η ασθένεια αυτή είχε επίπτωση στο μέλλον του Warhol και, αν και ο ίδιος ποτέ δεν αναφέρθηκε στο πώς αισθανόταν όταν είχε τα συμπτώματα, στα ώριμα έργα τέχνης του μπορούμε να διακρίνουμε την επίδραση αυτής της εμπειρίας: η ασθένεια άφησε το στίγμα της στη ζωγραφική του, στις ταινίες του και στις παραστάσεις του. Στη συνέχεια της ζωής του οι καλλιτεχνικές του ανησυχίες σχετίζονται με τη χορεία του St. Vitus και αντιπροσωπεύουν την ολοκλήρωση, την ακύρωση και τη δικαίωση του τραύματος της παιδικής ηλικίας. 

Ήταν πολύ δύσκολο για τον Andy να ελέγξει το χέρι του καθώς έγραφε ή ζωγράφιζε και αναγκάστηκε στη διάρκεια της ασθένειάς του να μείνει στο κρεβάτι για ένα μήνα. Σε αυτή την περίοδο, η μητέρα τού έφερνε συνεχώς έγχρωμα κόμικς και περιοδικά τα οποία τον ενθάρρυναν να ακολουθήσει την τέχνη, παρά την κατάστασή του. Ενώ υπέφερε και ουσιαστικά ήταν ανίκανος για οποιαδήποτε δημιουργική ενασχόληση, έπαιζε με μια κούκλα του Charlie McCarthy και έκανε χαρτοκοπτική, καλλιεργώντας από νωρίς τη ροπή για τη φαντασία, που χαρακτήρισε την προσωπικότητά του. 

Εκτός από την αλλαγή της ημερομηνίας γέννησής του και του ονόματός του, ο Warhol υποβλήθηκε σε πλαστική χειρουργική επέμβαση στη δεκαετία του ’50 για να αποκαταστήσει τη βολβοειδή, κόκκινη μύτη του αλλά θύμωσε πάρα πολύ όταν η εγχείρηση απέτυχε να του προσφέρει τη γοητεία που τόσο απελπισμένα επιθυμούσε. Από εκείνη τη στιγμή άρχισε να ονειρεύεται ότι θα γίνει αστέρας του Hollywood και άρχισε να γράφει σε μερικές από τις αγαπημένες προσωπικότητές του. Ήταν ένας αλμπίνος (είχε δηλαδή την εικόνα ενός ανθρώπου ο οποίος έπασχε από λευκοπάθεια) με μια επιδερμίδα άχρωμη και γεμάτη κηλίδες, γεγονός που έκανε τους συμμαθητές του να τον κοροϊδεύουν. Είχε επίσης και γλωσσικά προβλήματα που προέρχονταν από την οικογενειακή καταγωγή και το περιβάλλον του. Στο κολλέγιο οι συμφοιτητές του σκέφτηκαν ότι αυτό που τον διέκρινε ήταν «μια παιδιάστικη δυαδικότητα». Ζούσε ακόμα με τη μητέρα του μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70.

Παπούτσια, παπούτσια, παπούτσια

Η αρχική φιλοδοξία του Andy Warhol ήταν να γίνει χορευτής με κλακέτες, όπως το πρώτο είδωλό του, η Shirley Temple. Kουβαλώντας την ασθένεια της χορείας, κατάφερε να γίνει κατά κάποιο τρόπο χορευτής. Το ανεξέλεγκτο τίναγμα, συνέπεια της αρρώστιας του, καταρχήν, οδήγησε τους άλλους να σκέφτονται ότι είναι αδέξιος και με πυρετώδεις κινήσεις χορευτής. Η μαγεία που είχε η Shirley Temple, στο πρόσωπο του Warhol γινόταν σκοτάδι: όσοι χορεύουν κλακέτες πρέπει να ξέρουν, όσοι χορεύουν με St. Vitus απλώς προσφέρουν ένα ατυχές θέαμα.  

Η συζήτηση που θα ξεκινούσε πολύ αργότερα ήταν αν ο Warhol δημιουργούσε ο ίδιος τα έργα τέχνης του ή αν είχε γι’ αυτό το σκοπό κάποιους να τον βοηθούν να τα ολοκληρώνει.  Η κλασική ερώτηση ήταν: ποιος ελέγχει τις φυσικές κινήσεις του Andy; Αυτό που απορρέει από την εν γένει σταδιοδρομία του, είναι ότι θα ήθελε να προσποιείται ότι δεν είναι αυτός ο δημιουργός! Από την ηλικία των 8 ετών κατάλαβε την κατάσταση: θα αναθεωρούσε το μύθο της καλλιτεχνικής του έμπνευσης, δαιμονικής ή αιθέριας και θα αναγόρευε το σώμα του απλώς σαν μια μηχανή που μεταφέρει κινήσεις προς κάθε μορφή τέχνης.

Όταν ήταν σπουδαστής στο κολλέγιο τεχνολογίας του Carnegie, που μελετά την τέχνη και το σχέδιο, ο Warhol γράφτηκε στη Σύγχρονη Λέσχη Χορού η οποία, εκτός από αυτόν, αποτελείτο εξ ολοκλήρου από νέες γυναίκες.

Φθάνοντας στη Νέα Υόρκη, θα συγκατοικούσε με χορευτές. Μία ταινία του Warhol, που αναφέρεται και χαρακτηρίζει τους χορευτές, είναι αυτή του 1965 αφιερωμένη στο πορτρέτο του  Paul Swan -για πολλούς στην εποχή του ήταν ο ομορφότερος άνδρας στο κόσμο, κάτι μεταξύ της Gloria Swanson (διάσημης ηθοποιού του βωβού κινηματογράφου) και  του Rudolf Nureyev. Ένας άλλος χορευτής που θα εξηγούσε, σύμφωνα με τον Warhol, τη σύγχυση μεταξύ σκόπιμης χειρονομίας και σπασμού ήταν ο Freddy Herko, ο οποίος εμφανίστηκε σε αρκετές ταινίες και χόρεψε κυριολεκτικά ο ίδιος στο θάνατό του. Όπως ο Φρανς Λιστ συνέθεσε το Χορό του Θανάτου (Totentanz), o Freddy αντίστοιχα έβαλε στο στερεοφωνικό του το έργο του Μότσαρτ “Coronation Mass” και πήδηξε από το παράθυρο.

Η χορεία του St. Vitus και ο χρόνος που πέρασε με τη μητέρα του όταν προσβλήθηκε από την ασθένεια, μπορεί να μην τον είχε στείλει μελοδραματικά στην αγκαλιά του θανάτου, αλλά άλλαξε την αίσθηση της αφής του, μετατρέποντάς τον παράλληλα σε μια δύσκολη προσωπικότητα, χωρίς δεσμεύσεις. Από τότε απέκτησε και μία υπερευαισθησία και προτιμούσε να μην τον αγγίζουν. Ο Andy ως ενήλικος δεν προσπαθούσε να κρύψει την αποστροφή του όταν κάποιος τον πλησίαζε για μια χειραψία ή ένα αγκάλιασμα.

Ύστερα από την ασθένεια της χορείας του St.Vitus, με τις ασταθείς διακυμάνσεις της, ο Andy βρήκε την ηρεμία του. Ο πατέρας του πέθανε όταν ο Andy έγινε 13 ετών.

Σύμφωνα με τη μητέρα τού Andy, τη Julia, ο σύζυγός της ήπιε δηλητηριασμένο νερό: «Ο Andy ήταν νεαρό αγόρι όταν πέθανε ο άνδρας μου το 1942. Ο σύζυγός μου ήταν τρία χρόνια άρρωστος Πήγε στη δυτική Βιρτζίνια να εργαστεί σε ορυχείο και ήπιε δηλητηριασμένο νερό.  Οι γιατροί δεν προσέφεραν καμία βοήθεια».

Ο Andy ενθουσιάστηκε με την ακινησία -ακίνητα κορμιά που έχει συλλάβει ο φωτογραφικός φακός. Οι ταινίες του, στις οποίες είχε ως βοηθό τον Gerard Malanga -τον οποίο αποκαλούσαν «στατικό»- παρουσίαζαν στατικά αντικείμενα σε κοντινές λήψεις. Η ταινία είχε κίνηση αλλά τα θέματά της όχι. Ούτε τα κιβώτια ή τα έργα ζωγραφικής κινούνται. Το μόνο πράγμα που κινείται, μέσα σε ένα μεγάλο μέρος της τέχνης του Warhol είναι ο χρόνος ο οποίος αγκαλιάζει την εικόνα.

Ο Andy τρομοκρατήθηκε στη θέα του νεκρού σώματος του πατέρα του, το οποίο κειτόταν σπίτι για τρεις ημέρες, όπως συνηθιζόταν από το έθιμο (η οικογένεια ήταν Βυζαντινή Καθολική). Ο Andy αρνήθηκε να προσκυνήσει το νεκρό. Κρυβόταν κάτω από το κρεβάτι του. Ο θάνατος, κατάλαβε τώρα, ότι ήταν η απόλυτα μόνιμη ακινησία. Τουλάχιστο μέχρι να εμφανιστεί κάποια δύναμη St. Vitus για να δημιουργήσει την κίνηση. Και η θλίψη του Andy που o ίδιος είχε θελήσει να σταματήσει, θα σταματούσε τελικά για πάντα από το θάνατο.

Το νεκρό σώμα του πατέρα του, με τη μητέρα του να στέκεται δίπλα, απέδειξε ότι η κίνηση δεν ήταν και τόσο κακό πράγμα!  

* Χορεία St. Vitus, ονομάζεται μία ασθένεια νευρολογικών διαταραχών που προκαλούν ακούσιες κινήσεις-σπασμούς.