.png "English"){kind=small}
Η διατύπωση των θεωριών του συνέπεσε άλλωστε με την εμφάνιση και άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στη Γερμανία.
Εθιξε εδραιωμένα ταμπού
Ωστόσο, στελέχη της Βιεννέζικης Ψυχαναλυτικής Κοινότητας πιστεύουν ότι η υποδοχή που του επιφύλαξαν οι συμπατριώτες του ήταν αντιφατική, καθώς η ψυχανάλυση από τη μια προκαλούσε δέος και αρνητικές αντιδράσεις στον κόσμο και από την άλλη γοήτευε και συνάρπαζε ακόμη και τους πιο αδαείς. Οι απόψεις του έθιξαν εδραιωμένα ταμπού σε μια κοινωνία βικτωριανής ηθικής, η οποία πίστευε ακράδαντα ότι η υστερία είναι... γένους θηλυκού.
Ο Φρόιντ γεννήθηκε στο Πριμπόρ στη σημερινή Τσεχία, που τότε ήταν μέρος της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Το 1860 η οικογένειά του μετακόμισε στη Βιέννη, όπου ολοκλήρωσε αργότερα τις σπουδές του στην ιατρική και έλαβε το πτυχίο του στη νευροπαθολογία. Αφότου δούλεψε μαζί με το Ζαν Μαρί Σαρκό, τον «Ναπολέοντα των νευρώσεων» στο Παρίσι το 1885, επέστρεψε στη Βιέννη, όπου για πρώτη φορά αντιμετώπισε επικρίσεις για τις απόψεις του. Σε μια εποχή που η υστερία εθεωρείτο αποκλειστικά γυναικείο... προνόμιο, ο Φρόιντ τόλμησε να ισχυριστεί ότι ακόμη και άνδρες είναι δυνατό να βασανίζονται από τη συγκεκριμένη ψυχική ασθένεια. Επρόκειτο για σκάνδαλο. Ο νεαρός γιατρός, ο οποίος σε ηλικία μόλις 30 ετών άνοιξε ιατρείο στην πρωτεύουσα της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, έγινε αποδέκτης της χλεύης των γηραιότερων συναδέλφων του, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1938 μετά την προσάρτηση της Αυστρίας, υποχρεώθηκε να ζήσει εξόριστος στο Λονδίνο. Παρ' όλο που δοξάστηκε στη Δύση, ειδικά μετά τη μετάφραση των έργων του στα αγγλικά το 1920, ο Φρόιντ έγινε δεκτός στην πατρίδα του μετά το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήτοι μια δεκαετία μετά τον θάνατό του, γύρω στο 1949. Δεν είναι τυχαίο ότι η Βιέννη, η οποία γιορτάζει φέτος τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, περίμενε μέχρι το 1971 για να ιδρύσει ένα μουσείο αφιερωμένο στον πατέρα της ψυχανάλυσης.
Mουσείο, αλλά όχι δρόμος
Στην πραγματικότητα δεν είμαι ένας άνθρωπος της επιστήμης, ένας παρατηρητής ούτε βέβαια ένας στοχαστής. Από ιδιοσυγκρασία, δεν είμαι παρά ένας conquistador (κατακτητής), ένας τυχοθήρας, με την περιέργεια, την τόλμη και το πείσμα που ανήκουν σε τέτοιας λογής πλάσματα.» Eτσι περιέγραψε κάποτε τον εαυτό του ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής θεωρίας, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά του «εμπόλεμου διαλόγου» μεταξύ οπαδών και επικριτών του που εξακολουθούν, 150 χρόνια από τη γέννησή του, να διασταυρώνουν τα ξίφη τους πάνω από τον τάφο του.
Με μια λέξη... χαρισματικός
Ο Σίγκμουντ Σλόμο Φρόιντ γεννήθηκε στο Φράιμπεργκ (της σημερινής Τσεχίας) στις 6 Μαΐου του 1856 από το γάμο του 41χρονου Εβραίου εμπόρου Γιάκομπ Φρόιντ και της 21χρονης Αμαλία Νάθανσον. Ο Γιάκομπ, ο οποίος είχε δύο γιους από τον πρώτο του γάμο, έκανε άλλα τρία αγόρια και πέντε κόρες. Από αυτά, ο Σίγκμουντ ήταν ο μεγαλύτερος. Εξαιρετικός μαθητής, αποφοίτησε ένα χρόνο νωρίτερα από το Γυμνάσιο, τελείωσε το Λύκειο μετ' επαίνων και μόλις γράφτηκε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης στράφηκε προς τη νευρολογία. Πήρε πτυχίο με άριστα, το 1881, και έπιασε δουλειά στην ψυχιατρική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου της Βιέννης, όπου το 1885 έγινε βοηθός (privatdocent) νευροπαθολογίας. Είχε προλάβει, παράλληλα, να μυριστεί πως στη ζωή υπάρχουν κι άλλα πέρα απ' τις μελέτες... Πως υπάρχει ο έρωτας!
Είναι αξιοθαύμαστο πώς βίωνε τον έρωτα ο μεθοδικός μέχρι... νευρώσεως, Φρόιντ. Μια σαφή εικόνα μας δίνουν οι περίπου 900 επιστολές που έστειλε στη φίλη και, από το 1886, σύζυγό του Μάρτα Μπερνάις. «Το ξέρω ότι δεν είσαι όμορφη, όπως το εννοεί ένας ζωγράφος ή γλύπτης. Δεν σε κολακεύω όμως με όσα είπα. Αυτό που θα ήθελα να μεταδώσω είναι το πόσο πολύ η μαγεία τού είναι σου εκφράζεται στη μορφή και στο σώμα σου και κάνει ορατό στην εμφάνισή σου πόσο γλυκιά, μεγαλόψυχη και λογική είσαι (...). Μη λησμονείς ότι η ομορφιά μένει μονάχα λίγα χρόνια κι εμείς έχουμε να περάσουμε μαζί ολόκληρη ζωή. Μόλις περάσει η τρυφεράδα και η φρεσκάδα της νιότης, η μόνη ομορφιά βρίσκεται εκεί όπου η καλοσύνη και η κατανόηση μεταμορφώνουν τα χαρακτηριστικά, κι εκεί είναι που εσύ διαπρέπεις.» Πράγματι, ο Σίγκμουντ πέρασε ολόκληρη τη ζωή του με τη Μάρτα και απέκτησαν έξι παιδιά.
Το μουσείο αυτό βρίσκεται στην οδό Μπεργκάσε 19, όπου ζούσε και δεχόταν τους ασθενείς του για πάνω από τριάντα χρόνια. Πολλοί σύγχρονοι ψυχίατροι πιστεύουν ότι είναι σκάνδαλο το γεγονός πως στην αυστριακή πρωτεύουσα δεν υπάρχει ούτε ένας δρόμος με το όνομά του, ενώ ένα κομμάτι της κεντρικότερης λεωφόρου της πόλης έχει το όνομα του Καρλ Λίγκερ, πρώην δημάρχου της Βιέννης και σκληρού αντισημίτη.
Ο καναπές και η ψυχανάλυση
Επιβιώνοντας όσο ήταν εργένης με τα δανεικά του φίλου και συνεργάτη του Γιόζεφ Μπρόιερ, μετά το γάμο τους ο Φρόιντ αναγκάστηκε πλέον να χρίσει τη Μάρτα διαχειρίστρια των οικογενειακών αποδοχών, άνοιξε ιατρείο και άρχισε να ξαπλώνει τους ασθενείς του σε ένα καναπέ, ενθαρρύνοντάς τους να αφηγηθούν οτιδήποτε τους ερχόταν στο μυαλό. Ως το 1901 είχε γράψει μελέτες για τις φοβίες και την υστερία και είχε κυκλοφορήσει την «Ερμηνεία των Ονείρων» και την «Ψυχοπαθολογία της Καθημερινής Ζωής». Χρησιμοποιούσε πλέον τον όρο «ψυχανάλυση» για να περιγράψει τη μέθοδο που εφάρμοζε στους ασθενείς του. Eνα σύστημα ερμηνείας του ανθρώπινου ψυχισμού είχε οργανωθεί. Τον επόμενο χρόνο ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ θα επικύρωνε την αναγόρευσή του σε professor extraordinarious, παρά τις αντιδράσεις που προξενούσε σε πολλούς ακαδημαϊκούς του συναδέλφους.
Σε μια εποχή που κυριαρχούσε ο θετικισμός (ο οποίος πρέσβευε πως οι άνθρωποι είναι ικανοί με βάση τη λογική να ερμηνεύσουν και να ελέγξουν τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους), ο Φρόιντ υποστήριξε πως αυτό ήταν αυταπάτη. Στο Ασυνείδητο, πίσω από τη λογική και τα συναισθήματα, κρύβεται ένας ψυχικός κόσμος που, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, κατευθύνει τη συμπεριφορά μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους και τον εαυτό μας.
Για να ερμηνεύσει τη λειτουργία του ασυνείδητου πρότεινε την εξής δομή: Αυτό (τα έμφυτα ένστικτα και οι βιολογικές ανάγκες), Εγώ (το λογικό μέρος το οποίο καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας), Υπερεγώ (η ηθική συνείδηση και οι κοινωνικές αξίες). Η αλληλοσχέτιση των τριών στοιχείων καθορίζει την ψυχική κατάσταση. Το Εγώ λύνει τις συγκρούσεις με το Αυτό και το Υπερεγώ με τη βοήθεια ασυνείδητων αμυντικών ψυχικών μηχανισμών (άρνηση, απώθηση, απομόνωση, παλινδρόμηση, εκλογίκευση).
Μετά τα 40 του, ο Φρόιντ άρχισε να υποφέρει από ψυχοσωματικές διαταραχές και φοβίες για το θάνατο. Μελετώντας τα όνειρα και τις αναμνήσεις του, συνειδητοποίησε την εχθρότητα που ένιωθε ως παιδί για τον πατέρα του και τα σχεδόν ερωτικά αισθήματα απέναντι στη μητέρα του που ήταν «ζεστή και προστατευτική». Με βάση και τα δικά του βιώματα, δημοσίευσε τις «Τρεις Μελέτες για τη Θεωρία της Σεξουαλικότητας», όπου υπογράμμισε το ρόλο που παίζει η βρεφική και νηπιακή περίοδος στη δόμηση του ψυχισμού. Τα παιδιά περνούν ένα στάδιο όπου αντιμετωπίζουν τη μητέρα τους ως σεξουαλικό αντικείμενο αλλά -επειδή είναι «ταμπού»- ξεπερνούν ή καταπνίγουν αυτή την επιθυμία. Αυτό ήταν το περίφημο μοντέλο του «οιδιπόδειου συμπλέγματος».
Μόνος εναντίον όλων
Το 1929, με το «Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας», διαβεβαίωσε πως πέρα από τα άτομα και ολόκληρες κοινωνίες μπορούν να γίνουν αντικείμενα ανάλυσης και ψυχοθεραπείας. Μπορεί τα εβδομηκοστά του γενέθλια να γιορτάστηκαν δημοσίως στη Βιέννη, όμως ακόμα το κύρος του παρέμενε αμφιλεγόμενο (ενώ η φήμη του είχε φτάσει στα ύψη). Οι θεωρίες του Φρόιντ ποτέ δεν έγιναν πλήρως αποδεκτές, γεννούσαν δε έντονες συζητήσεις. Οι ναζί που ανέβαιναν εκείνη την εποχή στην εξουσία τον έβλεπαν ως έναν επικίνδυνο Εβραίο τσαρλατάνο. Οι κομμουνιστές ως εκφραστή μιας θεωρία της μπουρζουαζίας. Η Eκκλησία ως διαβρωτικό στοιχείο για τα ήθη με τον «πανσεξουαλισμό» που υποστήριζε. Από τους μαθητές και τους συνομιλητές του ο Ηerr professor απαιτούσε πλήρη συμφωνία. Μερικοί (όπως ο Καρλ Γιουνγκ και ο Βίλχελμ Ράιχ) εκδιώχθηκαν από τον κύκλο του και δημιούργησαν δικές τους «σχολές».
Εκείνος συνέχιζε να δουλεύει ασταμάτητα και να μάχεται, παρά τον καρκίνο που είχε διαγνωστεί στη γνάθο του και τις 33 επεμβάσεις που ακολούθησαν. Και ο πόλεμος που σε λίγο άρχισε δεν διευκόλυνε τα πράγματα για τον διάσημο Εβραίο. Οι ναζί επέτρεψαν στον Φρόιντ και την οικογένειά του να φύγουν για την Αγγλία. Πριν εκείνος φύγει, αναγκάστηκε να υπογράψει μια κατάθεση πως του είχαν συμπεριφερθεί άψογα. Σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του συνέχισε να καπνίζει ένα πακέτο πούρα την ημέρα και να κάνει χρήση κοκαΐνης, της οποίας ήταν ένθερμος υποστηρικτής. Πέθανε το 1939, όταν, μη αντέχοντας τους πόνους, ανάγκασε το γιατρό του να του χορηγήσει υπερβολική δόση μορφίνης.
Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, μέλος της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Eνωσης και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Eνωσης
«Η φροϋδική θεωρία ήταν τομή για την ανθρώπινη σκέψη»
Τι ισχύει σήμερα από τη φροϋδική θεωρία και πράξη; Ισχύει το σύνολο της φροϋδικής θεωρίας, αν με τη λέξη «θεωρία» εννοούμε ένα συγκροτημένο σύνολο εννοιών που απαρτίζουν σύστημα ικανό να ερμηνεύσει τα περισσότερα στοιχεία μιας οντότητας. Η ψυχανάλυση θεωρείται η πληρέστερη θεωρία για τον ψυχισμό και γι' αυτό κατ' εξοχήν αναφέρονται σ' αυτήν οι επιστήμονες συναφών γνωστικών πεδίων όπως οι ανθρωπολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ασχολούμενοι με την αισθητική αλλά και με τις νευροεπιστήμες. Αποδείξεις της ισχύος της φροϋδικής θεωρίας προέρχονται και από τον ίδιο τον ψυχαναλυτικό χώρο όπου βλέπουμε να αναπτύσσονται ψυχαναλυτικές θεωρίες που αποτελούν άμεσες συνέπειες του φροϋδικού μοντέλου. Προκύπτουν από την επέκταση της κλινικής πρακτικής στην ψύχωση, στην ψυχοσωματική, στις εξαρτητικές και τις οριακές προσωπικότητες. Αναδύονται από τη νέα κλινική θεωρίες για τη φαντασίωση, την αναπαράσταση, την ταυτότητα του ατόμου, τη σχέση με τον άλλον άνθρωπο. Πατούν στο προϋπάρχον φροϋδικό ίχνος, αν και κάποιοι επικριτές θεωρούν ότι το ίχνος αυτό το παράγουμε εμείς με νέα ερμηνεία του φροϋδικού κειμένου. Ακόμη και έτσι, αυτό αποτελεί απόδειξη της ισχύος του φροϋδικού γράμματος, αφού μπορεί να ενεργοποιείται κάτω από νέες προσεγγίσεις.
Η φροϋδική θεωρία αποτελεί τομή για την ανθρώπινη σκέψη με άμεσες φιλοσοφικές συνέπειες ειδικά στα θέματα της βούλησης, της γνωσιολογίας και της οντολογίας.
Η παραγωγή νοήματος θεωρείται πλέον αναγκαία συνθήκη για τη βιολογική και την ψυχική συγκρότηση του ατόμου ενάντια στις αποδιοργανωτικές τάσεις του θανάτου.
Εθιξε εδραιωμένα ταμπού
Ωστόσο, στελέχη της Βιεννέζικης Ψυχαναλυτικής Κοινότητας πιστεύουν ότι η υποδοχή που του επιφύλαξαν οι συμπατριώτες του ήταν αντιφατική, καθώς η ψυχανάλυση από τη μια προκαλούσε δέος και αρνητικές αντιδράσεις στον κόσμο και από την άλλη γοήτευε και συνάρπαζε ακόμη και τους πιο αδαείς. Οι απόψεις του έθιξαν εδραιωμένα ταμπού σε μια κοινωνία βικτωριανής ηθικής, η οποία πίστευε ακράδαντα ότι η υστερία είναι... γένους θηλυκού.
Ο Φρόιντ γεννήθηκε στο Πριμπόρ στη σημερινή Τσεχία, που τότε ήταν μέρος της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Το 1860 η οικογένειά του μετακόμισε στη Βιέννη, όπου ολοκλήρωσε αργότερα τις σπουδές του στην ιατρική και έλαβε το πτυχίο του στη νευροπαθολογία. Αφότου δούλεψε μαζί με το Ζαν Μαρί Σαρκό, τον «Ναπολέοντα των νευρώσεων» στο Παρίσι το 1885, επέστρεψε στη Βιέννη, όπου για πρώτη φορά αντιμετώπισε επικρίσεις για τις απόψεις του. Σε μια εποχή που η υστερία εθεωρείτο αποκλειστικά γυναικείο... προνόμιο, ο Φρόιντ τόλμησε να ισχυριστεί ότι ακόμη και άνδρες είναι δυνατό να βασανίζονται από τη συγκεκριμένη ψυχική ασθένεια. Επρόκειτο για σκάνδαλο. Ο νεαρός γιατρός, ο οποίος σε ηλικία μόλις 30 ετών άνοιξε ιατρείο στην πρωτεύουσα της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, έγινε αποδέκτης της χλεύης των γηραιότερων συναδέλφων του, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1938 μετά την προσάρτηση της Αυστρίας, υποχρεώθηκε να ζήσει εξόριστος στο Λονδίνο. Παρ' όλο που δοξάστηκε στη Δύση, ειδικά μετά τη μετάφραση των έργων του στα αγγλικά το 1920, ο Φρόιντ έγινε δεκτός στην πατρίδα του μετά το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήτοι μια δεκαετία μετά τον θάνατό του, γύρω στο 1949. Δεν είναι τυχαίο ότι η Βιέννη, η οποία γιορτάζει φέτος τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, περίμενε μέχρι το 1971 για να ιδρύσει ένα μουσείο αφιερωμένο στον πατέρα της ψυχανάλυσης.
Mουσείο, αλλά όχι δρόμος
Στην πραγματικότητα δεν είμαι ένας άνθρωπος της επιστήμης, ένας παρατηρητής ούτε βέβαια ένας στοχαστής. Από ιδιοσυγκρασία, δεν είμαι παρά ένας conquistador (κατακτητής), ένας τυχοθήρας, με την περιέργεια, την τόλμη και το πείσμα που ανήκουν σε τέτοιας λογής πλάσματα.» Eτσι περιέγραψε κάποτε τον εαυτό του ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής θεωρίας, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά του «εμπόλεμου διαλόγου» μεταξύ οπαδών και επικριτών του που εξακολουθούν, 150 χρόνια από τη γέννησή του, να διασταυρώνουν τα ξίφη τους πάνω από τον τάφο του.
Με μια λέξη... χαρισματικός
Ο Σίγκμουντ Σλόμο Φρόιντ γεννήθηκε στο Φράιμπεργκ (της σημερινής Τσεχίας) στις 6 Μαΐου του 1856 από το γάμο του 41χρονου Εβραίου εμπόρου Γιάκομπ Φρόιντ και της 21χρονης Αμαλία Νάθανσον. Ο Γιάκομπ, ο οποίος είχε δύο γιους από τον πρώτο του γάμο, έκανε άλλα τρία αγόρια και πέντε κόρες. Από αυτά, ο Σίγκμουντ ήταν ο μεγαλύτερος. Εξαιρετικός μαθητής, αποφοίτησε ένα χρόνο νωρίτερα από το Γυμνάσιο, τελείωσε το Λύκειο μετ' επαίνων και μόλις γράφτηκε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης στράφηκε προς τη νευρολογία. Πήρε πτυχίο με άριστα, το 1881, και έπιασε δουλειά στην ψυχιατρική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου της Βιέννης, όπου το 1885 έγινε βοηθός (privatdocent) νευροπαθολογίας. Είχε προλάβει, παράλληλα, να μυριστεί πως στη ζωή υπάρχουν κι άλλα πέρα απ' τις μελέτες... Πως υπάρχει ο έρωτας!
Είναι αξιοθαύμαστο πώς βίωνε τον έρωτα ο μεθοδικός μέχρι... νευρώσεως, Φρόιντ. Μια σαφή εικόνα μας δίνουν οι περίπου 900 επιστολές που έστειλε στη φίλη και, από το 1886, σύζυγό του Μάρτα Μπερνάις. «Το ξέρω ότι δεν είσαι όμορφη, όπως το εννοεί ένας ζωγράφος ή γλύπτης. Δεν σε κολακεύω όμως με όσα είπα. Αυτό που θα ήθελα να μεταδώσω είναι το πόσο πολύ η μαγεία τού είναι σου εκφράζεται στη μορφή και στο σώμα σου και κάνει ορατό στην εμφάνισή σου πόσο γλυκιά, μεγαλόψυχη και λογική είσαι (...). Μη λησμονείς ότι η ομορφιά μένει μονάχα λίγα χρόνια κι εμείς έχουμε να περάσουμε μαζί ολόκληρη ζωή. Μόλις περάσει η τρυφεράδα και η φρεσκάδα της νιότης, η μόνη ομορφιά βρίσκεται εκεί όπου η καλοσύνη και η κατανόηση μεταμορφώνουν τα χαρακτηριστικά, κι εκεί είναι που εσύ διαπρέπεις.» Πράγματι, ο Σίγκμουντ πέρασε ολόκληρη τη ζωή του με τη Μάρτα και απέκτησαν έξι παιδιά.
Το μουσείο αυτό βρίσκεται στην οδό Μπεργκάσε 19, όπου ζούσε και δεχόταν τους ασθενείς του για πάνω από τριάντα χρόνια. Πολλοί σύγχρονοι ψυχίατροι πιστεύουν ότι είναι σκάνδαλο το γεγονός πως στην αυστριακή πρωτεύουσα δεν υπάρχει ούτε ένας δρόμος με το όνομά του, ενώ ένα κομμάτι της κεντρικότερης λεωφόρου της πόλης έχει το όνομα του Καρλ Λίγκερ, πρώην δημάρχου της Βιέννης και σκληρού αντισημίτη.
Ο καναπές και η ψυχανάλυση
Επιβιώνοντας όσο ήταν εργένης με τα δανεικά του φίλου και συνεργάτη του Γιόζεφ Μπρόιερ, μετά το γάμο τους ο Φρόιντ αναγκάστηκε πλέον να χρίσει τη Μάρτα διαχειρίστρια των οικογενειακών αποδοχών, άνοιξε ιατρείο και άρχισε να ξαπλώνει τους ασθενείς του σε ένα καναπέ, ενθαρρύνοντάς τους να αφηγηθούν οτιδήποτε τους ερχόταν στο μυαλό. Ως το 1901 είχε γράψει μελέτες για τις φοβίες και την υστερία και είχε κυκλοφορήσει την «Ερμηνεία των Ονείρων» και την «Ψυχοπαθολογία της Καθημερινής Ζωής». Χρησιμοποιούσε πλέον τον όρο «ψυχανάλυση» για να περιγράψει τη μέθοδο που εφάρμοζε στους ασθενείς του. Eνα σύστημα ερμηνείας του ανθρώπινου ψυχισμού είχε οργανωθεί. Τον επόμενο χρόνο ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ θα επικύρωνε την αναγόρευσή του σε professor extraordinarious, παρά τις αντιδράσεις που προξενούσε σε πολλούς ακαδημαϊκούς του συναδέλφους.
Σε μια εποχή που κυριαρχούσε ο θετικισμός (ο οποίος πρέσβευε πως οι άνθρωποι είναι ικανοί με βάση τη λογική να ερμηνεύσουν και να ελέγξουν τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους), ο Φρόιντ υποστήριξε πως αυτό ήταν αυταπάτη. Στο Ασυνείδητο, πίσω από τη λογική και τα συναισθήματα, κρύβεται ένας ψυχικός κόσμος που, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, κατευθύνει τη συμπεριφορά μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους και τον εαυτό μας.
Για να ερμηνεύσει τη λειτουργία του ασυνείδητου πρότεινε την εξής δομή: Αυτό (τα έμφυτα ένστικτα και οι βιολογικές ανάγκες), Εγώ (το λογικό μέρος το οποίο καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας), Υπερεγώ (η ηθική συνείδηση και οι κοινωνικές αξίες). Η αλληλοσχέτιση των τριών στοιχείων καθορίζει την ψυχική κατάσταση. Το Εγώ λύνει τις συγκρούσεις με το Αυτό και το Υπερεγώ με τη βοήθεια ασυνείδητων αμυντικών ψυχικών μηχανισμών (άρνηση, απώθηση, απομόνωση, παλινδρόμηση, εκλογίκευση).
Μετά τα 40 του, ο Φρόιντ άρχισε να υποφέρει από ψυχοσωματικές διαταραχές και φοβίες για το θάνατο. Μελετώντας τα όνειρα και τις αναμνήσεις του, συνειδητοποίησε την εχθρότητα που ένιωθε ως παιδί για τον πατέρα του και τα σχεδόν ερωτικά αισθήματα απέναντι στη μητέρα του που ήταν «ζεστή και προστατευτική». Με βάση και τα δικά του βιώματα, δημοσίευσε τις «Τρεις Μελέτες για τη Θεωρία της Σεξουαλικότητας», όπου υπογράμμισε το ρόλο που παίζει η βρεφική και νηπιακή περίοδος στη δόμηση του ψυχισμού. Τα παιδιά περνούν ένα στάδιο όπου αντιμετωπίζουν τη μητέρα τους ως σεξουαλικό αντικείμενο αλλά -επειδή είναι «ταμπού»- ξεπερνούν ή καταπνίγουν αυτή την επιθυμία. Αυτό ήταν το περίφημο μοντέλο του «οιδιπόδειου συμπλέγματος».
Μόνος εναντίον όλων
Το 1929, με το «Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας», διαβεβαίωσε πως πέρα από τα άτομα και ολόκληρες κοινωνίες μπορούν να γίνουν αντικείμενα ανάλυσης και ψυχοθεραπείας. Μπορεί τα εβδομηκοστά του γενέθλια να γιορτάστηκαν δημοσίως στη Βιέννη, όμως ακόμα το κύρος του παρέμενε αμφιλεγόμενο (ενώ η φήμη του είχε φτάσει στα ύψη). Οι θεωρίες του Φρόιντ ποτέ δεν έγιναν πλήρως αποδεκτές, γεννούσαν δε έντονες συζητήσεις. Οι ναζί που ανέβαιναν εκείνη την εποχή στην εξουσία τον έβλεπαν ως έναν επικίνδυνο Εβραίο τσαρλατάνο. Οι κομμουνιστές ως εκφραστή μιας θεωρία της μπουρζουαζίας. Η Eκκλησία ως διαβρωτικό στοιχείο για τα ήθη με τον «πανσεξουαλισμό» που υποστήριζε. Από τους μαθητές και τους συνομιλητές του ο Ηerr professor απαιτούσε πλήρη συμφωνία. Μερικοί (όπως ο Καρλ Γιουνγκ και ο Βίλχελμ Ράιχ) εκδιώχθηκαν από τον κύκλο του και δημιούργησαν δικές τους «σχολές».
Εκείνος συνέχιζε να δουλεύει ασταμάτητα και να μάχεται, παρά τον καρκίνο που είχε διαγνωστεί στη γνάθο του και τις 33 επεμβάσεις που ακολούθησαν. Και ο πόλεμος που σε λίγο άρχισε δεν διευκόλυνε τα πράγματα για τον διάσημο Εβραίο. Οι ναζί επέτρεψαν στον Φρόιντ και την οικογένειά του να φύγουν για την Αγγλία. Πριν εκείνος φύγει, αναγκάστηκε να υπογράψει μια κατάθεση πως του είχαν συμπεριφερθεί άψογα. Σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του συνέχισε να καπνίζει ένα πακέτο πούρα την ημέρα και να κάνει χρήση κοκαΐνης, της οποίας ήταν ένθερμος υποστηρικτής. Πέθανε το 1939, όταν, μη αντέχοντας τους πόνους, ανάγκασε το γιατρό του να του χορηγήσει υπερβολική δόση μορφίνης.
Ο Σiγκμουντ με δικά του λόγια
Ο βασικός ασθενής που με απασχολεί είναι ο εαυτός μου.»
«Με βλέπουν κάπως σαν μονομανή, διακατέχομαι όμως από την σαφή αίσθηση ότι έχω ανακινήσει ένα από τα μεγαλύτερα μυστικά της Φύσης.»
«Οι άνθρωποι επιστρέφουν πάντα στους πρώτους τους έρωτες.»
«Εκεί που αγαπούν, δεν ποθούν, και εκεί που ποθούν, δεν μπορούν να αγαπήσουν.»
«Όποιος έχει μάτια για να βλέπει και αυτιά για να ακούει, πείθεται ότι οι θνητοί δεν μπορούν να κρύψουν κανένα μυστικό. Όποιου τα χείλη σιωπούν, φλυαρεί με τα άκρα των δακτύλων. Η προδοσία βγαίνει απ' όλους τους πόρους του.»
«Δεν είναι σπάνιες οι φορές που ένας άντρας ερωτεύεται αρχικώς τη μέλλουσα πεθερά του, προτού η προτίμησή του περάσει στην κόρη της.»
Δύο ψυχοθεραπευτές αναλύουν τον Φρόιντ
Δύο από τους γνωστότερους ψυχοθεραπευτές της Αθήνας μάς εξηγούν τι έχει απομείνει σήμερα από τον Φρόιντ, τη θεωρία του και την πρακτική της.
Γιάννης Κ. Τσέγκος
Ψυχοθεραπευτής, διευθυντής στο Ανοιχτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο
«Επινόησε την πιο τέλεια ενοχοποιητική μηχανή»
Όντας ένας άσημος ψυχίατρος και ψυχοθεραπευτής δεν μπορώ να μιλήσω επικριτικά για τον άνθρωπο που έδωσε δουλειά σε μυριάδες, ειδικούς τε και ασχέτους, καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού και φοβάμαι και του 21ου αιώνα. Ο Φρόιντ είναι ο επινοητής της πιο τέλειας ενοχοποιητικής μηχανής, της ψυχανάλυσης, και, συνακόλουθα, της πιο αποτελεσματικής εξουσιαστικής διαδικασίας! Είναι, ακόμη, ο εγκαθιδρυτής του ντιβανιού, κάτι σαν το εξομολογητήριο των καθολικών, καθώς επίσης και ο «εφευρέτης» του υποσυνείδητου, αν και αυτό -το ασυνείδητο δηλαδή- είχε ανακαλυφθεί τουλάχιστον 200 χρόνια πριν από τον Φρόιντ. Για περισσότερα περί Φρόιντ και για την αποτελεσματικότητα της ψυχανάλυσης θα παρέπεμπα στο βιβλίο μου «Οι μεταμφιέσεις του ψυχοθεραπευτού». Aλλωστε, η αποτελεσματικότητα είναι που ενδιαφέρει και όχι οι διάφορες θεωρίες οι οποίες καταταλαιπώρησαν και εξακολουθούν να μας ταλαιπωρούν και κατά τον παρόντα αιώνα. Θα πρόσθετα ακόμη ότι, όπως όλες οι θεωρίες των θρησκειακών εγκαθιδρυμάτων, είναι και η ψυχανάλυση ένας ανέραστος περί έρωτος λόγος...
θανάσιος Αλεξανδρίδης
Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, μέλος της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Eνωσης και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Eνωσης
«Η φροϋδική θεωρία ήταν τομή για την ανθρώπινη σκέψη»
Τι ισχύει σήμερα από τη φροϋδική θεωρία και πράξη; Ισχύει το σύνολο της φροϋδικής θεωρίας, αν με τη λέξη «θεωρία» εννοούμε ένα συγκροτημένο σύνολο εννοιών που απαρτίζουν σύστημα ικανό να ερμηνεύσει τα περισσότερα στοιχεία μιας οντότητας. Η ψυχανάλυση θεωρείται η πληρέστερη θεωρία για τον ψυχισμό και γι' αυτό κατ' εξοχήν αναφέρονται σ' αυτήν οι επιστήμονες συναφών γνωστικών πεδίων όπως οι ανθρωπολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ασχολούμενοι με την αισθητική αλλά και με τις νευροεπιστήμες. Αποδείξεις της ισχύος της φροϋδικής θεωρίας προέρχονται και από τον ίδιο τον ψυχαναλυτικό χώρο όπου βλέπουμε να αναπτύσσονται ψυχαναλυτικές θεωρίες που αποτελούν άμεσες συνέπειες του φροϋδικού μοντέλου. Προκύπτουν από την επέκταση της κλινικής πρακτικής στην ψύχωση, στην ψυχοσωματική, στις εξαρτητικές και τις οριακές προσωπικότητες. Αναδύονται από τη νέα κλινική θεωρίες για τη φαντασίωση, την αναπαράσταση, την ταυτότητα του ατόμου, τη σχέση με τον άλλον άνθρωπο. Πατούν στο προϋπάρχον φροϋδικό ίχνος, αν και κάποιοι επικριτές θεωρούν ότι το ίχνος αυτό το παράγουμε εμείς με νέα ερμηνεία του φροϋδικού κειμένου. Ακόμη και έτσι, αυτό αποτελεί απόδειξη της ισχύος του φροϋδικού γράμματος, αφού μπορεί να ενεργοποιείται κάτω από νέες προσεγγίσεις.
Η φροϋδική θεωρία αποτελεί τομή για την ανθρώπινη σκέψη με άμεσες φιλοσοφικές συνέπειες ειδικά στα θέματα της βούλησης, της γνωσιολογίας και της οντολογίας.
Η παραγωγή νοήματος θεωρείται πλέον αναγκαία συνθήκη για τη βιολογική και την ψυχική συγκρότηση του ατόμου ενάντια στις αποδιοργανωτικές τάσεις του θανάτου.
